حکم شطرنج، پاسور و آلات قمار

امروزه بازی شطرنج، بیلیارد و … در جامعه ما رواج فراوانی گرفته ­است و متأسفانه بسیاری از افراد نسبت به احکام آن ناآگاه بوده و بعضا همین افراد ناآگاه اظهار نظرهای کارشناسانه نیز می‌­کنند و بازهم با کمال تأسف بسیاری از علما نیز احکام این مسائل را آن­‌گونه که سؤال مردم را پاسخ ­دهد، بازگو نمی‌­کنند. بخش فقه و اصول در این رابطه گفت‌وگویی را با استاد علی ریاحی ترتیب داد که ان‌شاءالله مفید باشد. متن زیر خلاصه این گفت‌وگو است.

سؤال: بازی با شطرنج حلال است یا حرام؟

جواب: فقها در این مساله هم مانند بسیاری دیگر از مسائل اختلاف نظر دارند، بعضی بر این نظر هستند که اگر شطرنج در عرف منطقه از آلت قماربودن خارج ­شده ­باشد، به شرط آن‌که خود بازی‌­کنندگان نیز با آن قمار ­نکنند، بازی با آن بلااشکال است. مرحوم حضرت امام و حضرات آیات عظام خامنه‌­ای، مکارم شیرازی و … بر این فتوا می‌باشند.

برخی نیز بازی با آن را به هر شکلی چه در عرف آن منطقه جزو آلات قمار باشد یا نباشد و چه بازی‌کنندگان با آن قصد برد و باخت داشته باشند یا نداشته ­باشند، به هر حال بازی با آن را جایز نمی‌­دانند. حضرات آیات عظام سیستانی، بهجت و صافی گلپایگانی از این دسته می­‌باشند.

حالا شما در این مساله نیز مانند سایر مسائل، اگر مجتهد نیستید، باید طبق معمول به فتوای مجتهدی که به عنوان مرجع تقلید امور دینی خود برگزیده‌­اید، مراجعه ­کنید.

سؤال: شما جزء کدام دسته هستید.

جواب: با توجه به بررسی آیات و روایاتی که در این بحث مطرح می‌شود، حقیر موافق نظر دسته اول هستم.

سوال: منظور از عرف منطقه در جواب بالا چیست؟

جواب: آلت قمار بودن تابع عرف منطقه است. مثلا چنا­چه شما مقلد یکی از افراد دسته اول می‌­باشید، با توجه به این‌که متعارفا در ایران، با شطرنج قمار نمی‌شود، می‌توانید شطرنج بازی کنید، اما اگر همین شما به پاکستان بروید، با توجه به این که ظاهرا شطرنج در عرف پاکستان وسیله قمار بوده و متعارفا با آن قمار می­‌کنند، بازی شما با شطرنج در آن­جا حرام می‌­باشد.

سؤال: آیا بازی با پاسور حرام است؟

جواب: این مسأله نیز مانند شطرنج دارای فتاوای مختلفی است. بدین معنا که در این مورد نیز دو نظر قبل وجود دارد. اما کسانی که بازی با پاسور را صراحتا تحریم کرده­‌اند، حضرات آیات عظام مکارم شیرازی و فاضل لنکرانی می‌­باشند و آیات عظام سیستانی و تبریزی در صورتی که از آلات قمار باشد، آن را حرام دانسته‌­اند. یعنی به عنوان مثال اگر در بعضی شهرهای عراق متعارفا با پاسور قمار نمی‌­شود، بازی با آن در آن­جا بلا مانع است اما در کشور سوئیس بازی با پاسور به هر شکلی حرام می­‌باشد. به نظر حقیر هم، حکم پاسور مانند حکم شطرنج است.

مساله: بیلیارد نیز مانند مساله قبل است؟

جواب: بازی با بیلیارد و هر وسیله دیگری صرفا تابع آلت قماربودن آن بازی در عرف آن منطقه است، لذا اگر در ایران به طور متعارف با این بازی‌ها قمار می‌شود، بازی با آن‌ها حرام و در غیر این صورت مانعی ندارد.

مساله: چه کسی باید این عرف را تشخیص دهد؟ مراجع تقلید یا خود ما؟

جواب: با توجه به این که این مورد جزو موضوع است و نَه حکم، لذا تشخیص آن صرفا به عهده خود مکلف است. البته با فرض این که مکلف خدای ناکرده نسبت به مسائل شرعی لااُبالی نباشد.

سؤال: حالا اگر مرجع تقلید ما درباره این موضوع اظهار نظر کرده بود، چه؟ باید به برداشت خودمان عمل کنید یا اظهار نظر او؟

جواب: در این­جا لازم است که به نظر مرجع تقلید عمل شود، مگر آن‌که مطئن باشد که نظر خودش واقعا صحیح است که طبیعتا در این صورت می‌تواند نظر خود را مبنا قراردهد.